"ئەگاتا کریستی" لەناوی بویە.. ماڵیگ "میژووی" لە بەغداد نزیکە بڕمێد (وينە)
شەفەق نیوز/ وە باڵکۆنەگەی کە رویی هابان چەم دیجلە لە کەڕادە مریەم، نزیک کەرخ لە بەغدا، ئەو ماڵ کوینە کە لەبان دیوارەیلی نویساس "مقیەت بوون، پەسا رمێد" جویر شایەتیگ میژووی دویرودرویژیگ ئەرا ئەو جادەی وەناوبانگە لە ناوڕاس پایتەخت مینێد.
لە قات یەکەمەو تەماشای کەێ و دوینێ کاول بویە، وەلێ ئەرا ریوارەیل دەرکەفێد کە لە گشت ماڵەیل شانی رەنگینترە.
ئەو ماڵ بەغدادیە کە خانمە رووماننویس ناودیار تاوانکاری ئاگاتا کریستی لەناوی بویە، دویای کارەیە سەختیگ لە هەڵکەنین ئاسەواری لە باکوور و باشوور عراق، جویر شوینیگ ئەرا هوچان خوەی و شویەگەی بویە.
وەڕیەوبەر گشتی بەش میراتی گشتی لە وەزارەت رووشنهویری، ئەیاد کازم لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: "ئەو ماڵە کە ئاگاتا کریستی لەناوی ژیایە، موڵک تایبەتە، وەگورەی یاسای 55 ساڵ 2002 کە دەسکاری وە موڵک تایبەت نیەکریەێد، ئەراوە پویل ئەرا خاسەوکردن ماڵەگە خەرج نیەکریەێد چوینکە رییگ یاسایی نییە".
وتیش: "لەباوەت زەفتکردن ئەو ماڵە کە کریستی لەناوی ژیاد، زیاتر لە جاریگ پیشنیار وە خاوەنەگەی کردیمنە کە موڵکەگە بفرۆشێد، بەڵام ئەو رازی نەویە و وتیە کە خوەی خاسیەو کەێد".
کازم وتیش: "پەیوەندی وەرد خاوەن ماڵەگە وەردەوامە، دوایین پەیوەندیمان وەگەردی وەرجە مانگیگ بویە لەڕی نویسینگەی سەرۆکوەزیرەیل عراقەو، وەگەرد ئەوەیش رکدارە لەبان ئەوە کە نیەخوازێد ماڵەگە بفرووشێد و خوازێد وە هەماهەنگی وەرد ریخریاگە ناودەوڵەتییەیل ماڵەگە خاسەو بکەێد".
خانمە نویسەر ئینگلیزی ئاگاتا کریستی وە ٦٦ روومان پۆلیسی و ١٤ بڕ کوڵە چیرووک ناسیاس، فرەی روومانەیلی لە باوەت تاوان و لێکۆڵینەوە بویە، و چیرووکەیل وە رەهەندیگ سەرسامکەر تایبەتمەنن.
کریستی درویژترین شانۆنامەی جیهانی نویسان وە ناو The Mousetrap کە لە ساڵ ١٩٥٢ لە وێست ئێند نمایشکریا و نازناو "شاژن تاوان" بڕیا باڵای.
کتاو گینس جیهانی کریستی جویر پڕفرووشترین رووماننویس گشت سەردەمیگ توومار کرد، زیاتر لە دوو ملیار کتاو لە روومانەیلی فرووشیاس.
لە ماوەی مەنینی لە بەغدا، لە ماڵیگ تورکی ژیاد، کە شوینپەنجەی لە خەیاڵ نویسەر هیشتیە، بەڵام رەدبوین وەخت و چەودیارینەکردن ئی ماڵە بویە مدوو خورمیان و زەنگبردن بەش گەورەیگی، و بەشیگیش لە خانگەگەی رمیاس، و بویەسە رخداری لەبان ریوارەیل، دەسەواژەی "مقیەت بوو ماڵەگە پەسا رمێد" لەقەی دیوارەیلی جویر ئاگادارکردنیگ ئەرا ریوارەیل نویساس.
خانمە چالاکوان زکرا سەرسم کە لە شان ئەو ماڵە ژیەێد، کە سەردەمانیگ ئاگاتا کریستی لەناوی بویە، ئویشێد "ئی ماڵە لە بەش ئاسەواری تاپۆ کریاس، خاوەنەگەی وەنیازە گلیەو بەێد، و رازی نییە هویچ دەسەڵاتیگ فەرمی دەس لە کارەیل مقیەتیکردن و خاسەوکردنی بەێد".
ئەو خانمە ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت "قات بانین ماڵەگە وە چوو چنیاس، زیان رەسیەسە بەشەیلیگ و رمیانە، یەیش رخداری لەبان ریوارەیل و ماڵەیل هاوسای دروسکردگە".
مەهدی ئەلبەدری لێکۆڵەر شوینەواری ئویشێد؛ "ئاگاتا کریستی، لەداڵگبوی ساڵی١٨٩٠ و لە ساڵ ١٩٧٦ دویاکووچی کردگە، خانمە نویسەریگ ئینگلیزی بویە و وە نویسانن روومان پۆلیسی و کوڵە روومان رۆمانسی ناسیاس، وە یەکیگ لە گەورەترین رووماننویسەیل تاوان لە میژوو دانریەێد، و بەرهەمەیلی ئەرا زیاتر لە ١٠٣ زوان هەڵگەردیاس".
ئەرا ئاژانس شەفەق وتیش: "کریستی گەشتیگ وەرەو خوەرهەڵات کردگە و چەوی کەفتە شوی دویەمی کە شوینەوارناس ماکس مالۆنە و وەگەردیا بوی لە سوریا و عراق، و پەیوەندی وە ئەرک هەڵکەنین بەریتانیاوە لە نەینەوا کردگە".
بەدری باس ئەوە کەێد کە "ماڵ خانمە نویسەر ئینگلیز لە بەغدا خاسترین شوین بویە ئەرا نویسانن روومانەیلی و رەنگدانەوەیلی لەی ماڵە ئیلهامبەخش بوین ئەرا نووڕین فرەیگ لەو روومانەیلە کە وە بلیمەتی نویساس".
ئەو شیوی ئاسەواری و میژوویە و شاکارە تەلارسازییە کە ماڵ کریستی دیرێد، بویە هوکار ئەوە کە فرە لە نویسەرەیل و رووشنهویرەیل سەردانی بکەن و لەبانی بنویسن.
نویسەر فەلەستینی جەبرا ئیبراهیم جەبرا ئەو ماڵە وە یەکیگ لە رەنگینترین ماڵەیل سەردەم عوسمانی باس کردگە.
لەناو لە کتاو "جادەی شازادە" باس ئەوە کردگە کە حەوش ماڵەگەی ئاگاتا کریستی وە دار دەورە دریاس، لە ناوڕاسی باڵەخانەیگ دوو قاتیە، کە پاپچینەی دەرەکی چووین جوودە باڵکۆنیگ درویژ و تەنک کە وە درویژایی ڕووبەر ناوەو درەیژەو بوود.
لەلای خوەییش، عامر جنێد، شوینەوارناس، لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپات کەێد کە "لە ساڵەیل بیسیەیل سەدەی گوزەشتە، ئەو ماڵە هن شا عەلی بن حسێن هاشمی (١٨٧٩-١٩٣٥) بویە، کە برای شاه فەیسەڵ یەکەمە".
وتیش: " خانمە نویسەر لە روومان (دیداریگ لە بەغدا) باس ئەو ماڵە کردگە و دووپاتیش لەوە کردگە کە ماڵ پاشاس".
سەباح ئەلنوسەیری ئەکادیمی کە لە فەرەنسا نیشتەجییە، لە پۆستیگ کە ئاژانس شەفەق نیوز دیەسەی، ئاشکرا کەێد کە ئاگاتا کریستی لە کۆتایی ژیاننامەگەی باس ماڵەگەی بەغدای کردگە، لەوەختیگ باس رویداوەیل ساڵ ١٩٤٨ کردیە.
وتیش: "نویسەر ئینگلیزی دڵی چگەسە ئەو ماڵ میراتییە کە رازی نەویە لەناو ماڵ لە مۆدێرن بنیشێد، کە وەپییان وتیاد 'سندووق'".
لە قسەیلی وتیش: کەشوهەوای بەغدا و دارخورمایەیل و ئەو وای پاکە کە لە چەم دیجلەو هاتیاد، هیشت کریستی خەەشترین وەختەیل لە ماڵەگەی بەغدا وەسەر بوەێد.
لە کۆتایی ژیاننامەکگی، خانمە نویسەر ئاگاتا کریستی ماڵەگەی بەغدای خوەی باس کرد، کە کاریگەرییگ قویل لەبانی داشت، کە وت: ئیمە ماڵیگ کوینەی تورکی لە دیم خوەرئاوای دیجلە داشتیمن، خەڵک ئەڵاجەوییان هاتیاد لە رەفتار ئیمە و دووسیمان ئەرای، و لە رازینەوین وە ژیانمان لە ناو یەکیگ لەو سندوقەیل مۆدێرنە، وەلێ ماڵەگەی ئیمە ئەو دارەیلە کە ئەوەنە بەرز بوین کە پەڕەیلیان رەسوینە کەنار باڵکۆنەگە، وای خوەش و هوونک داشت”.
لە درویژەی قسەیلی وتیش: لە پشت ماڵەگەمانەو باخچەی خورما بوی کە وە جووەیل ئاویان دریا.
خاوەن ئیسەی ماڵەگە، وەقسەی هومام ئەلقەرەغولی ئویشێد: "ئی ماڵە چەن کەسیگ لەناوی نیشتەجی بویە، لەوانە ئاگاتا کریستی کە لە ساڵ ١٩٤٨ لەورا داکاسیا، و شازادە عەلی برای شا فەیسەڵ یەکەم".
قەرەغولی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئاشکرا کرد کە "ماڵەگە دەسوەدەس فرووشتن و سەنین و کراگردن یەک لە دویای یەک بوی، خاوەن ئیسەی وەرجە سێ ساڵ سەنیەسەی و نیاز دیرێد خاسیەو بکەێد و لەی دواییە وەرد باڵیۆزخانەی بەریتانیا لە بەغدا رێککەفتگە لەبان ئەو کارە".
فرە شوین و ماڵ شوینەواریی هەن کە خاوەندارێتی ئەو کەسەیلە کەن کە تا ئیسە شیواز خاوەندارێتییان نەزانیاس، و میکانیزمی سەنین و فرووشتن ئی ماڵەیل کویەنە نادیارە، لە وەختیگ ئەو دامەزراوەیلە پەیوەندی بە میراتەو دیرن نیەتوەنن خاسیانەو بکەن لەوەر ئەو یاسایەیلە کە ری وە رەفتارکردن وە موڵک تایبەت نیەن، واتە پەیاکردن یاسای گونجیاییگ خوازیاگە کە ری وە نمایشکردن شوین میراتی تایبەت بەێد لە شوینەیلیگ کە ڕەنگدانەوەی رەسەنایەتی بەغدادی خوەیانە و بیلێد ئەرا سەردانکردن واز بوون تا لە هێما و نهێنییە شاریاگەیلیان بزانن.
